QUÝT
Citrus deliciosa Tenore. Họ Cam – Rutaceae
Đặc điểm thực vật
Quýt là cây nhỏ, cao độ 2 m, lá mọc so le, đơn, mép hơi có răng cưa, lá có cuông, nhọn ở đầu lá. Hoa nhỏ, mầu trắng mọc đơn độc ở kẽ lá. Quả hình cầu, hai đầu dẹt, khi chín có mầu vàng cam hay vàng đỏ. Trong chứa nhiều múi có dịch thơm ngọt hơi chua; có nhiều hạt nhỏ. vỏ mỏng, nhẵn hay sần sùi, mùi thơm vị cay, đắng.
Bộ phận dùng
Vỏ quả – Pericarpium citri deliciosae
Sau khi chế được gọi là trần bì.
Hiện nay với tên gọi là trần bì, Dược điển của một số nước quy định vỏ của một số loại cam pericarpium citri
+ Hạt (Quất hạch) – Semen Citri deliciosae
Cây quýt được trồng ở nhiều nơi trong nước ta để lấy quả ăn và vỏ quả làm thuốc. Người ta thu hái vỏ quả, phơi khô. Người xưa bảo quản vỏ quả với thời gian rất lâu, mới đem dùng làm thuốc, do đó có tên là “Trần”, trần tức là cũ và lâu. Khi dùng bỏ màng trắng, thái chỉ, vi sao.
Thành phần hoá học
Trong vỏ quýt tươi chứa 3,8% tinh dầu, ílavonoid (hesperidin), vitamin A, B; tác giả và cộng sự tiến hành định lượng tinh dầu từ vỏ quýt khô, sống đạt 3,5%. Đem vi sao để dùng làm thuốc, tinh dầu còn 2,3 – 2,4%.
Trên sắc ký khí, tinh dầu xuất hiện 13 đỉnh
Trong vỏ quýt còn có flavonoid hesperidin
Tác dụng sinh học
Tác giả và Hoàng Kim Huyền tiến hành nghiên cứu thực nghiệm chông ho của trần bì thấy rằng, với nước sắc 1:1 và dịch chiết cồn 1:1 đều có tác dụng chống ho tốt (P < 0,05); trần bì sau khi vi sao đều cho tác dụng tốt hơn để sống. Các mẫu chiết cồn tác dụng tốt hơn các mẫu nước sắc. Tinh dầu của trần bì tác dụng tốt hơn cả. Cũng dùng các chế phẩm nói trên của trần bì để nghiên cứu trừ đờ thấy rằng các mẫu chiết nước tác dụng tốt hơn ma chiết bằng cồn. Trần bì sao hơi sống và nếu sao quá cháy thì tác dụng trừ đờm cũng giảm Ngoài ra còn một số tác dụng như:
+ Tinh dầu của trần bì có tác dụng kích thích vị tràng, tăng phân tiết dịch tiêu hoá, bài trừ khí tích trong ruột.
+ Chất hespiridin có tác dụng trừ đờm và kéo dài tác dụng của chất corticoid duy trì tính thẩm thấu của mạch máu một cách bình thường, giảm tính giòn của thành mạch.
Công dụng
Trần bì là vị thuốc mang tính chất hành khí, được dùng để trừ đờm ráo thấp, chỉ ho, có thể dùng 12g trần bì sắc nước uống để chữa ho nhiều đờm, hoặc chữa ho mất tiếng, cũng có thể phối hợp với các vị thuốc khác như bán hạ, bạch linh, cam thảo hoặc với xạ can, tô tử. Ngoài ra còn dùng trần bì để chữa nôn, chữa đầy trướng bụng, đi ngoài lỏng. Quất hạch được dùng để trị bệnh sán khí (đau bụng dưới), dùng hạt quýt, hạt vải, tiểu hồi, tất cả sao vàng, lượng bằng nhau.
Liều lượng: Trần bì 4 – 12g Quất hạch 4 – 6g
Đọc thêm tại:
